Cây tràm trà (Melaleuca alternifolia) có nguồn gốc từ miền Đông Nam Queensland và bờ biển Đông Bắc New South Wales – Úc, vì vậy còn được gọi là tràm trà Úc. Loài cây này được đưa về trồng thử nghiệm tại Việt Nam từ năm 1993 và hiện được trồng chủ yếu ở các tỉnh phía Nam. Một điểm cần lưu ý, tràm trà thường dễ bị nhầm với các loài cây cùng họ như tràm gió, tràm nước, tràm liễu – tuy cùng thuộc chi Melaleuca, nhưng khác biệt đáng kể về thành phần tinh dầu và công dụng sinh học. Tinh dầu tràm trà chứa chủ yếu các hợp chất hữu cơ thuộc nhóm monoterpene và monoterpenoid, trong đó terpinen-4-ol là thành phần chính, chiếm khoảng 48%. Các thành phần còn lại bao gồm: γ-terpinene (28%), 1,8-cineole (15%), α-terpinene (13%), α-terpineol (8%) và p-cymene (8%).

Terpinen-4-ol trong mỹ phẩm: đặc tính và cơ chế tác động

1. Cấu trúc và đặc tính hóa học
Terpinen-4-ol là một monoterpenoid alcohol, trong cấu trúc có chứa nhóm hydroxyl (-OH) ưa nước. Nhóm chức này giúp tăng độ hòa tan trong môi trường nước, từ đó hỗ trợ phân tán và duy trì hoạt tính sinh học trong các công thức mỹ phẩm dạng lỏng hoặc gel.

2. Cơ chế tác động lên vi khuẩn
Nhiều nghiên cứu ghi nhận Terpinen-4-ol có khả năng xâm nhập vào màng tế bào vi khuẩn. Khi gắn vào lớp lipid kép, nó gây thay đổi tính toàn vẹn và độ ổn định của màng, làm tăng tính thấm, dẫn đến rò rỉ các thành phần nội bào và phá vỡ các chức năng thiết yếu của tế bào. Kết quả là hoạt động của vi khuẩn bị ức chế hoặc tế bào bị tiêu diệt.

3. Ảnh hưởng đến tế bào da người
Khác với vi khuẩn, Terpinen-4-ol có xu hướng tương tác “dịu nhẹ” hơn với tế bào da, chẳng hạn như keratinocyte (tế bào sừng) và fibroblast (nguyên bào sợi). Nhờ nhóm hydroxyl có ái lực cao với vùng giàu nước và các cấu phần ưa nước trong lớp sừng, collagen, elastin hay acid hyaluronic, Terpinen-4-ol có thể thẩm thấu và lưu lại ở lớp ngoài của da. Tại đây, nó phát huy tác dụng kìm khuẩn có kiểm soát mà không gây tổn hại đến cấu trúc tế bào.

Đồng thời, hàng rào sừng tự nhiên của da đóng vai trò ngăn chặn sự thẩm thấu quá mức. Vì vậy, khi sử dụng ở nồng độ tinh khiết phù hợp và trong giới hạn an toàn theo quy định mỹ phẩm, Terpinen-4-ol vừa duy trì hiệu quả kháng khuẩn tại chỗ, vừa giảm nguy cơ kích ứng – đặc biệt hữu ích cho làn da nhạy cảm.

4. Đặc tính cảm quan và tính ứng dụng
Ở điều kiện thường, Terpinen-4-ol là chất lỏng nhớt nhẹ, không màu đến vàng nhạt, mùi đặc trưng nhẹ gỗ hoặc đất, không gắt và không lưu mùi lâu. Đặc điểm này giúp nó dễ dàng được đưa vào công thức mỹ phẩm, kể cả với người nhạy cảm với hương liệu hay tinh dầu thiên nhiên đậm đặc.

5. Nguồn gốc và công nghệ chiết tách
Trong sản xuất, Terpinen-4-ol thường được phân lập từ tinh dầu tràm trà (Melaleuca alternifolia) bằng phương pháp chưng cất phân đoạn chân không. Kỹ thuật này sử dụng áp suất thấp để tách các hợp chất bay hơi mà không phá hủy cấu trúc hóa học, giúp thu được Terpinen-4-ol tinh khiết cao, ổn định và giữ nguyên hoạt tính sinh học.

6. Tiêu chuẩn chất lượng
Chất lượng Terpinen-4-ol không chỉ phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu đầu vào mà còn phụ thuộc vào công nghệ chiết tách và mức độ tinh sạch. Đây là tiêu chí quan trọng để phân cấp nguyên liệu trong ngành mỹ phẩm, nhằm đảm bảo hiệu quả và độ an toàn khi sử dụng, đặc biệt trong các sản phẩm dành cho da nhạy cảm hoặc dễ kích ứng.

Lee, C., Chen, L., Chen, L., Chang, T., Huang, C., Huang, M., & Wang, C. (2013). Correlations of the components of tea tree oil with its antibacterial effects and skin irritation. Journal of Food and Drug Analysis, 21(2), 169–176. https://doi.org/10.1016/j.jfda.2013.05.007 Deen, J. I., Zawad, A. S., Uddin, M., Chowdhury, M. a. H., Araby, S. Q. A., & Rahman, M. A. (2023). Terpinen-4-ol, A volatile terpene molecule, extensively electrifies the biological systems against the oxidative stress-linked pathogenesis. Advances in Redox Research, 9, 100082. Prerna, N., Chadha, J., Khullar, L., Mudgil, U., & Harjai, K. (2024). A comprehensive review on the pharmacological prospects of Terpinen-4-ol: From nature to medicine and beyond. Fitoterapia, 176, 106051. Tighe, S., Gao, Y. Y., & Tseng, S. C. (2013). Terpinen-4-ol is the most active ingredient of tea tree oil to kill Demodex mites. Translational Vision Science & Technology, 2(7), 2-2. Brilhante, R. S. N., Caetano, É. P., De Lima, R. a. C., De Farias Marques, F. J., De Souza Collares Maia Castelo-Branco, D., De Melo, C. V. S., De Melo Guedes, G. M., De Oliveira, J. S., De Camargo, Z. P., Moreira, J. L. B., Monteiro, A. J., De Jesus Pinheiro Gomes Bandeira, T., De Aguiar Cordeiro, R., Rocha, M. F. G., & Sidrim, J. J. C. (2016). Terpinen-4-ol, tyrosol, and β-lapachone as potential antifungals against dimorphic fungi. Brazilian Journal of Microbiology, 47(4), 917–924. Bose, S. K., Chauhan, M., Dhingra, N., Chhibber, S., & Harjai, K. (2020). Terpinen-4-ol attenuates quorum sensing regulated virulence factors and biofilm formation in pseudomonas aeruginosa. Future Microbiology, 15(2), 127–142. Cordeiro, L., Figueiredo, P., Souza, H., Sousa, A., Andrade-Júnior, F., Medeiros, D., Nóbrega, J., Silva, D., Martins, E., Barbosa-Filho, J., & Lima, E. (2020). Terpinen-4-ol as an Antibacterial and Antibiofilm Agent against Staphylococcus aureus. International Journal of Molecular Sciences, 21(12), 4531. Yadav, E., & Rao, R. (2016). A promising bioactive component terpinen-4-ol: a review. International Journal of Pharmacognosy, 31.